ADHD یا اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی
ADHD یا اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی چیست؟ نگاهی علمی و ساده برای همه
آیا تا به حال کودک یا بزرگسالی را دیده‌اید که مدام حواسش پرت می‌شود، نمی‌تواند یک جا بنشیند، یا وسط حرف دیگران می‌پرد؟ ممکن است با فردی مواجه باشید که دچار اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) است. این اختلال یکی از رایج‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در کودکی است که گاهی تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
در این مقاله، با نگاهی ساده ولی علمی، به بررسی نشانه‌ها، علت‌ها و راهکارهای درمانی ADHD بر اساس معیارهای DSM-5 می‌پردازیم.
تعریف ADHD بر اساس DSM-5
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، ADHD یک اختلال عصب-رشدی است که با الگوی پایدار بی‌توجهی، بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی مشخص می‌شود. این ویژگی‌ها باید:
پیش از سن ۱۲ سالگی شروع شده باشند،
در دو یا چند موقعیت (مثلاً خانه، مدرسه یا محل کار) بروز کنند،
و باعث اختلال در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد شوند.
انواع اختلال ADHD
DSM-5، ADHD را به سه نوع تقسیم می‌کند:
۱. نوع غالباً بی‌توجه (ADHD-I)
فرد مرتب وسایلش را گم می‌کند
به جزئیات توجه ندارد و اشتباهات ناشی از بی‌دقتی دارد
تمرکز طولانی‌مدت برایش سخت است
به‌راحتی حواسش پرت می‌شود
۲. نوع غالباً بیش‌فعال/تکانشی (ADHD-HI)
فرد مدام در حال حرکت است یا نمی‌تواند یک جا آرام بماند
زیاد حرف می‌زند یا وسط صحبت دیگران می‌پرد
صبر در صف یا نوبت برایش دشوار است
۳. نوع ترکیبی (ADHD-C)
ترکیبی از علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی/تکانشگری
ADHD در کودکان و بزرگسالان
🔹 در کودکان: اغلب به‌صورت پرتحرکی، عدم تمرکز در مدرسه، ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها و رفتارهای پرخطر دیده می‌شود.
🔹 در بزرگسالان: بیشتر با بی‌نظمی، فراموشکاری، تصمیم‌گیری عجولانه، مشکلات شغلی و نارضایتی‌های اجتماعی یا خانوادگی بروز می‌کند. برخی افراد حتی تا بزرگسالی متوجه نمی‌شوند که مبتلا به ADHD هستند.
علت‌های ADHD
علت دقیق ADHD هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیر می‌توانند نقش داشته باشند:
ژنتیک: این اختلال اغلب در خانواده‌ها ارثی است
تفاوت‌های مغزی: نواحی خاصی از مغز در افراد ADHD عملکرد متفاوتی دارند
عوامل محیطی: مواجهه با مواد سمی در دوران بارداری (مثل سیگار یا الکل)، زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
تجربه‌های اولیه پر استرس یا اختلال در تعامل والد-کودک
چگونه ADHD را تشخیص می‌دهند؟
تشخیص ADHD باید توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس کودک انجام شود و بر پایه اطلاعات دقیق از محیط‌های مختلف (خانواده، مدرسه، شغل) است. ابزارهایی مانند:
مصاحبه بالینی ساختاریافته
چک‌لیست‌های رفتاری (مثل مقیاس کانرز)
اطلاعات از معلمان و والدین
برای تشخیص استفاده می‌شوند. مهم است که نشانه‌ها حداقل ۶ ماه مداوم وجود داشته باشند.
درمان ADHD: ترکیبی از دارو، رفتاردرمانی و آموزش
درمان ADHD معمولاً ترکیبی است و به سن، شدت علائم و شرایط فرد بستگی دارد:
۱. دارو درمانی
داروهایی مانند متیل‌فنیدات (ریتالین) یا آمپتامین‌ها می‌توانند تمرکز و کنترل رفتار را بهبود دهند.
۲. رفتاردرمانی
آموزش مهارت‌های رفتاری، سیستم پاداش و تشویق، و یادگیری کنترل تکانه‌ها
۳. مشاوره والدین و معلمان
آموزش روش‌های برخورد صحیح با کودک، طراحی برنامه‌های ساختارمند و تشویق‌محور
۴. آموزش مهارت‌های اجرایی
برای کمک به بهبود سازماندهی، مدیریت زمان، و حافظه کاری، به‌ویژه در نوجوانان و بزرگسالان
آیا ADHD خطرناک است؟
خود ADHD لزوماً خطرناک نیست، ولی اگر درمان نشود می‌تواند باعث مشکلاتی مانند:
افت تحصیلی
روابط ناسالم
مصرف مواد
اختلالات روانی همراه مانند اضطراب یا افسردگی
شود. تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند مسیر زندگی فرد را کاملاً تغییر دهد.
چطور به افراد دارای ADHD کمک کنیم؟
برچسب نزنید: ADHD یک نقص شخصیتی نیست، یک وضعیت مغزی است
محیط را قابل پیش‌بینی و ساختارمند کنید
دستاوردهای کوچک را تحسین کنید
صبور باشید: تغییر زمان می‌برد
به متخصص مراجعه کنید: درمان علمی، کلید بهبود است
سخن پایانی
اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی اگرچه چالش‌برانگیز است، اما با شناخت، حمایت و درمان مناسب، می‌توان از بسیاری از مشکلات آینده پیشگیری کرد. کودک یا بزرگسالی که دچار ADHD است، با توانمندی‌های خودش می‌تواند بدرخشد—به شرطی که او را بشناسیم، درک کنیم و همراهش باشیم.
کلمات کلیدی سئو (استفاده‌شده در متن):
اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی، ADHD، انواع ADHD، تشخیص ADHD، درمان ADHD، ریتالین، بیش‌فعالی در کودکان، بیش‌فعالی در بزرگسالان، علائم ADHD، اختلالات عصب‌رشدی، اختلالات دوران کودکی، مشکلات تمرکز