اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی (PMDD)

شناخت، علائم و درمان یکی از نادیده‌گرفته‌شده‌ترین اختلالات خلقی در زنان

مقدمه

بسیاری از زنان، چند روز قبل از آغاز قاعدگی، دچار نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری یا خستگی می‌شوند؛ این حالت که به آن سندرم پیش‌قاعدگی (PMS) گفته می‌شود، معمولاً خفیف و قابل مدیریت است. اما در برخی از زنان، این علائم به‌شدت شدت یافته و زندگی روزمره را مختل می‌کند. در این حالت، احتمال وجود اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی (PMDD) مطرح می‌شود؛ یکی از اختلالات خلقی مرتبط با چرخه هورمونی که کمتر شناخته شده اما بسیار ناتوان‌کننده است.

اختلال PMDD چیست؟

PMDD یا Premenstrual Dysphoric Disorder یک اختلال شدید خلقی است که در فاز لوتئال چرخه قاعدگی (حدود یک هفته پیش از قاعدگی) بروز می‌کند و معمولاً با شروع خون‌ریزی کاهش یافته یا از بین می‌رود. این اختلال به‌طور رسمی در DSM-5 به‌عنوان یکی از اختلالات افسردگی طبقه‌بندی شده است.

علائم اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی

برای تشخیص PMDD، علائم باید در اکثر چرخه‌های قاعدگی در یک سال گذشته دیده شده باشند و شامل حداقل ۵ مورد از موارد زیر باشند که یکی از آن‌ها از گروه اول باشد:

علائم اصلی (حداقل یکی الزامی است):

• نوسانات خلقی شدید، از جمله احساس ناگهانی غم یا گریه

• تحریک‌پذیری یا خشم قابل توجه

• احساس غم عمیق یا ناامیدی

• اضطراب یا تنش شدید

علائم همراه:

• کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره

• دشواری در تمرکز

• احساس خستگی یا بی‌انرژی بودن

• تغییر در اشتها (پرخوری یا میل به برخی غذاها)

• اختلالات خواب (بی‌خوابی یا پرخوابی)

• احساس بی‌قراری یا احساس فلج شدن

• علائم جسمی مثل حساسیت سینه، نفخ یا سردرد

علل اختلال PMDD

علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نیست اما عوامل زیر نقش دارند:

• نوسانات هورمونی: افت شدید استروژن و پروژسترون در نیمه دوم چرخه قاعدگی می‌تواند بر انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین اثر بگذارد.

• حساسیت مغز به تغییرات هورمونی: برخی زنان به تغییرات هورمونی پاسخ شدیدتری می‌دهند.

• سابقه خانوادگی یا شخصی افسردگی یا اضطراب نیز یک عامل خطر مهم محسوب می‌شود.

تفاوت PMDD با سندرم پیش‌قاعدگی (PMS)

• شدت علائم: در PMDD علائم به‌مراتب شدیدتر و ناتوان‌کننده‌تر هستند.

• نوع علائم: تمرکز PMDD بیشتر بر خلق و روان است، در حالی که PMS بیشتر جسمی است.

• تأثیر بر عملکرد روزمره: PMDD می‌تواند روابط، شغل و کیفیت زندگی را به‌طور جدی مختل کند.

درمان اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی

درمان PMDD چند‌وجهی است و شامل موارد زیر می‌شود:

۱. درمان دارویی

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs): مانند فلوکستین و سرترالین، مؤثرترین درمان شناخته‌شده هستند.

• قرص‌های ضدبارداری هورمونی: برخی انواع خاص با تثبیت سطح هورمون‌ها مؤثر هستند.

• در موارد شدید، آگونیست‌های GnRH برای توقف تخمک‌گذاری نیز کاربرد دارند.

۲. روان‌درمانی

• درمان شناختی‌ـ‌رفتاری (CBT): برای مدیریت افکار منفی و کاهش واکنش‌های هیجانی.

• آموزش مدیریت استرس و تکنیک‌های آرام‌سازی نیز مفیدند.

۳. اصلاح سبک زندگی

• ورزش منظم، خواب کافی و تغذیه سالم تأثیر مثبتی در کاهش علائم دارند.

• پرهیز از کافئین، الکل و نمک نیز توصیه می‌شود.

نتیجه‌گیری

اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی (PMDD) یک اختلال واقعی و جدی است که در اثر تعامل بین نوسانات هورمونی و مغز ایجاد می‌شود. این اختلال برخلاف تصور عمومی، صرفاً «بدخلقی پیش از پریود» نیست و نیاز به توجه، تشخیص و درمان مناسب دارد. افزایش آگاهی درباره PMDD به زنان کمک می‌کند تا تجربه خود را جدی بگیرند، از سرزنش خود دست بکشند و برای کمک تخصصی اقدام کنند.