وقتی رها کردن اشیاء غیرممکن می‌شود
اختلال احتکار (Hoarding Disorder): وقتی رها کردن اشیاء غیرممکن می‌شود
اختلال احتکار یا Hoarding Disorder نوعی اختلال روانی است که در آن فرد در دور ریختن یا جدا شدن از وسایل خود، حتی اشیای بی‌ارزش، ناتوان است. این ناتوانی باعث انباشت وسایل در خانه یا محل کار می‌شود تا حدی که محیط زندگی غیرقابل استفاده و خطرناک می‌گردد.
در این مقاله از ravanfar.com، به زبان علمی و در عین حال آموزشی و ساده، اختلال احتکار را به طور کامل معرفی می‌کنیم؛ از علائم و علل گرفته تا راهکارهای درمانی و نقش خانواده‌ها در بهبود آن.
تعریف اختلال احتکار
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، اختلال احتکار به معنای مشکل مداوم در دور ریختن وسایل به دلیل احساس نیاز شدید به نگه داشتن آن‌ها یا اضطراب هنگام فکر کردن به دور ریختنشان است.
افراد مبتلا به این اختلال معمولاً باور دارند که وسایلشان ممکن است روزی به درد بخورد یا ارزش عاطفی خاصی دارد، حتی اگر از آن سال‌ها استفاده نکرده باشند.
علائم اختلال احتکار
علائم اختلال احتکار (Hoarding Disorder) در بیشتر افراد الگوی مشابهی دارد، اما شدت آن ممکن است از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد.
برخی از علائم رایج عبارت‌اند از:
ناتوانی در دور ریختن وسایل قدیمی یا بی‌استفاده
احساس اضطراب، ناراحتی یا گناه شدید هنگام فکر کردن به دور ریختن اشیاء
انباشت وسایل بی‌ارزش مانند روزنامه، بطری، جعبه، لباس کهنه یا وسایل شکسته
به‌هم‌ریختگی شدید خانه یا محل کار تا حدی که فضا برای زندگی یا کار باقی نمی‌ماند
مشکلات در روابط خانوادگی یا اجتماعی به دلیل خجالت از وضعیت خانه
ناتوانی در تصمیم‌گیری درباره نگه داشتن یا دور ریختن وسایل
انزوای اجتماعی و خودداری از دعوت دیگران به خانه
در موارد شدید، احتکار ممکن است خطرات بهداشتی و ایمنی ایجاد کند، مانند خطر آتش‌سوزی، آلودگی، یا سقوط وسایل روی فرد.
تفاوت اختلال احتکار با جمع‌آوری معمولی
بسیاری از افراد علاقه‌مند به جمع‌آوری وسایل خاص هستند، مانند تمبر، کتاب یا اشیای قدیمی. اما اختلال احتکار با جمع‌آوری سالم فرق دارد.
در جمع‌آوری سالم، وسایل نظم و ارزش مشخصی دارند و باعث احساس رضایت و کنترل می‌شوند.
اما در اختلال احتکار، وسایل بی‌نظم، انباشته و بدون ارزش واقعی‌اند و فرد احساس اضطراب، خجالت یا درماندگی دارد.
به عبارت دیگر، احتکار نوعی وسواس بیمارگونه نسبت به نگه داشتن اشیاست نه علاقه سالم به جمع‌آوری.
علل اختلال احتکار
علت دقیق اختلال احتکار هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این اختلال نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل زیستی، روانی و محیطی است.
مهم‌ترین علل شناخته‌شده عبارت‌اند از:
ژنتیک: سابقه خانوادگی اختلال وسواس یا اضطراب
ساختار مغزی: تغییر در عملکرد بخش‌هایی از مغز که تصمیم‌گیری و سازماندهی را کنترل می‌کنند
تجربیات آسیب‌زا: از دست دادن عزیزان یا تجربیات استرس‌زا می‌تواند احتکار را تشدید کند
اختلالات همراه: بسیاری از افراد مبتلا به احتکار دچار افسردگی، اختلال وسواس اجباری (OCD) یا اضطراب فراگیر هستند
الگوهای فکری نادرست: مانند باور اینکه «اگر این وسیله را دور بیندازم، حتماً پشیمان می‌شوم» یا «هرچیزی ارزش نگه‌داشتن دارد.»
پیامدهای اختلال احتکار
اختلال احتکار تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیان او دارد.
در صورت عدم درمان، این اختلال می‌تواند پیامدهای زیر را به همراه داشته باشد:
افسردگی و اضطراب مزمن
درگیری خانوادگی شدید به دلیل وضعیت خانه
از بین رفتن روابط اجتماعی و احساس شرم از بازدید دیگران
شرایط غیربهداشتی یا خطرناک در محیط زندگی
انزوای روانی و اجتماعی طولانی‌مدت
در موارد حاد، احتکار ممکن است باعث بی‌خانمانی یا مشکلات قانونی شود؛ به‌ویژه اگر خطر بهداشت عمومی یا ایمنی ایجاد کند.
درمان اختلال احتکار
درمان اختلال احتکار (Hoarding Disorder) معمولاً نیاز به ترکیب درمان روان‌شناختی و گاهی دارودرمانی دارد. هدف درمان، کمک به فرد برای بازسازی رابطه‌اش با اشیاء و یادگیری مهارت‌های تصمیم‌گیری و سازماندهی است.
۱. درمان شناختی–رفتاری (CBT)
موثرترین روش درمانی برای اختلال احتکار است. در این درمان، فرد یاد می‌گیرد:
افکار نادرست خود درباره ارزش وسایل را شناسایی کند؛
اضطراب ناشی از دور ریختن وسایل را تحمل کند؛
مهارت‌های سازماندهی محیط و تصمیم‌گیری را تقویت کند.
۲. دارودرمانی
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضدافسردگی یا ضدوسواس (مانند SSRIها) را تجویز کند تا اضطراب و افکار وسواسی کاهش یابند.
با این حال، دارو به تنهایی کافی نیست و باید همراه با روان‌درمانی استفاده شود.
۳. آموزش و حمایت خانواده
درمان خانواده بخش مهمی از فرایند بهبود است. خانواده باید یاد بگیرد چگونه بدون سرزنش یا اجبار، از بیمار حمایت کند و در مراحل پاکسازی به شکل ساختارمند کمک نماید.
پیشگیری و مدیریت روزمره
هر روز چند دقیقه صرف مرتب‌سازی و دسته‌بندی وسایل کنید.
از خرید وسایل غیرضروری پرهیز کنید.
اگر احساس می‌کنید در کنترل انباشت مشکل دارید، با روانشناس متخصص اختلال احتکار مشورت کنید.
به یاد داشته باشید که بهبود تدریجی است، نه ناگهانی.
جمع‌بندی
اختلال احتکار یکی از اختلالات روانی پیچیده و در عین حال قابل درمان است.
افراد مبتلا معمولاً به کمک دلسوزی، درک و درمان علمی نیاز دارند، نه قضاوت یا تحقیر.
با مراجعه به روانشناس متخصص اختلال احتکار و دریافت درمان شناختی–رفتاری، فرد می‌تواند گام‌به‌گام کنترل محیط زندگی و آرامش ذهنی خود را بازیابد.
درمان این اختلال به معنای بازگرداندن نظم در خانه نیست، بلکه بازگرداندن آرامش درونی و احساس کنترل بر زندگی است.