ترس شدید، غیرمنطقی و پایدار از یک شیء، موقعیت یا فعالیت خاص می‌شود.

اختلال فوبیای خاص (Specific Phobia): نشانه‌ها، علل و درمان

اختلال فوبیای خاص یا Specific Phobia یکی از شایع‌ترین انواع اختلالات اضطرابی است که در آن فرد دچار ترس شدید، غیرمنطقی و پایدار از یک شیء، موقعیت یا فعالیت خاص می‌شود. این ترس معمولاً با اضطراب شدید همراه است و فرد سعی می‌کند به هر قیمتی از آن محرک اجتناب کند. در این مقاله از ravanfar.com به بررسی جامع اختلال فوبیای خاص بر اساس معیارهای DSM-5 می‌پردازیم و همه انواع فوبیاها را نیز معرفی خواهیم کرد. کلمات کلیدی مانند اختلال فوبیای خاص، فوبیا، ترس شدید، DSM-5، درمان فوبیا در متن برای رعایت سئو به‌کاررفته‌اند.

تعریف اختلال فوبیای خاص بر اساس DSM-5

طبق DSM-5، فوبیای خاص به ترس یا اضطراب شدید و مداوم از یک شیء یا موقعیت خاص اطلاق می‌شود که:

1. تقریباً همیشه باعث اضطراب فوری می‌شود.

2. فرد سعی در اجتناب از آن دارد یا با اضطراب شدید آن را تحمل می‌کند.

3. ترس نامتناسب با خطر واقعی است.

4. دست‌کم شش ماه ادامه پیدا کند.

5. باعث اختلال قابل‌توجه در عملکرد روزانه فرد شود.

نشانه‌های فوبیای خاص

• ترس شدید و غیرمنطقی از یک موقعیت یا شیء خاص

• بروز نشانه‌های جسمی مانند تپش قلب، تعریق، لرزش، سرگیجه و تنگی نفس در مواجهه با محرک

• اجتناب شدید از مواجهه با محرک

• آگاهی فرد از غیرمنطقی بودن ترس خود اما ناتوانی در کنترل آن

عوامل خطر و علل فوبیای خاص

• ژنتیک: سابقه خانوادگی فوبیا یا اضطراب

• شرطی‌سازی کلاسیک: تجربه یک رویداد ترسناک (مثلاً گاز گرفتن توسط سگ)

• یادگیری مشاهده‌ای: دیدن ترس یا واکنش شدید دیگران (مثلاً کودکی که شاهد ترس مادرش از عنکبوت بوده است)

• عوامل زیستی: واکنش‌پذیری بیشتر سیستم عصبی به تهدید

پیامدهای فوبیای خاص

در صورت عدم درمان، فوبیای خاص می‌تواند باعث:

• محدود شدن زندگی اجتماعی و شغلی

• بروز اختلال اضطراب فراگیر یا افسردگی

• افزایش خطر سوءمصرف الکل و مواد برای کاهش اضطراب

درمان اختلال فوبیای خاص

۱. روان‌درمانی

• درمان مواجهه‌ای (Exposure Therapy): مؤثرترین روش درمان است. فرد به‌تدریج در معرض محرک ترسناک قرار می‌گیرد تا حساسیت او کاهش یابد.

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک می‌کند افکار غیرمنطقی اصلاح شده و کنترل اضطراب تقویت شود.

۲. دارودرمانی

• معمولاً درمان اصلی نیست اما در برخی موارد داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی می‌توانند مفید باشند.

۳. اصلاح سبک زندگی

• تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا و مدیتیشن

• ورزش منظم

• خواب کافی و کاهش مصرف کافئین

انواع فوبیاهای خاص (بر اساس DSM-5)

فوبیای خاص می‌تواند به اشیاء یا موقعیت‌های گوناگون مرتبط باشد. برخی از انواع شایع عبارت‌اند از:

• فوبیا از حیوانات: ترس از سگ، گربه، موش، مار، حشرات (آراکنوفوبیا = ترس از عنکبوت‌ها)

• فوبیا از محیط طبیعی: ترس از ارتفاع (آکروفوبیا)، طوفان، تاریکی، آب (آکوافوبیا)

• فوبیا از خون، تزریق و جراحت: ترس از دیدن خون یا سوزن (تریپانوفوبیا)

• فوبیا از موقعیت‌ها: ترس از پرواز (آویوفوبیا)، آسانسور، مکان‌های بسته (کلاستروفوبیا)، مکان‌های باز (آگورافوبیا)

• فوبیاهای دیگر: ترس از استفراغ (امِتوفوبیا)، صدای بلند، یا حتی برخی افراد یا اشیاء خاص

نتیجه‌گیری

اختلال فوبیای خاص یکی از شایع‌ترین اختلالات اضطرابی است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت کاهش دهد. آگاهی از نشانه‌ها و روش‌های درمانی مانند درمان مواجهه‌ای و شناختی-رفتاری می‌تواند مسیر درمان را هموار کند. خوشبختانه، با مداخلات روان‌شناختی و تغییر سبک زندگی، بیشتر افراد مبتلا قادر به کنترل یا غلبه بر فوبیای خود هستند.