اختلال روان‌پریشی گذرا (Brief Psychotic Disorder)
روان‌پریشی کوتاه‌مدت: وقتی روان دچار بحران موقتی می‌شود
روان‌پریشی کوتاه‌مدت یا اختلال روان‌پریشی گذرا (Brief Psychotic Disorder)، یکی از اختلالات نادر اما مهم در طبقه‌بندی سایکوتیک در DSM-5 است. این اختلال با شروع ناگهانی علائم شدید روان‌پریشی مانند توهم، هذیان، گفتار یا رفتار آشفته مشخص می‌شود، اما برخلاف اسکیزوفرنی، علائم آن کمتر از یک ماه طول می‌کشند و بهبود کامل پس از آن ممکن است.
روان‌پریشی کوتاه‌مدت چیست؟
اختلال روان‌پریشی کوتاه‌مدت به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد به طور ناگهانی دچار اختلال در درک واقعیت می‌شود. او ممکن است چیزهایی ببیند یا بشنود که وجود خارجی ندارند (توهم) یا باورهای نادرستی پیدا کند (هذیان). با این حال، این وضعیت موقتی و گذراست و پس از چند روز تا چند هفته به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
علائم روان‌پریشی کوتاه‌مدت
بر اساس معیارهای DSM-5، حداقل یکی از موارد زیر برای تشخیص لازم است:
هذیان (Delusion): باور نادرست و پایدار برخلاف واقعیت.
توهم (Hallucination): دیدن، شنیدن یا حس کردن چیزی که وجود ندارد.
گفتار آشفته (Disorganized Speech): صحبت‌های نامربوط، پراکنده یا بی‌معنا.
رفتار بسیار غیرعادی یا کاتاتونیا (حرکات غیرطبیعی شدید):
علائم باید حداقل یک روز و حداکثر یک ماه ادامه داشته باشند و فرد در پایان به سطح عملکرد قبلی بازگردد.
انواع روان‌پریشی کوتاه‌مدت
اختلال روان‌پریشی گذرا می‌تواند به سه شکل مختلف بروز پیدا کند:
با عوامل استرس‌زا مشخص (روان‌پریشی واکنشی): مثلاً پس از مرگ عزیز، تصادف یا طلاق.
بدون عامل استرس‌زا واضح: بروز ناگهانی علائم بدون محرک مشخص.
با کاتاتونیا: همراه با علائم حرکتی شدید مانند بی‌حرکتی، انعطاف‌پذیری مومی، یا رفتارهای تکراری.
چه کسانی در معرض این اختلال هستند؟
افراد مستعد ژنتیکی یا با سابقه خانوادگی اختلالات روان‌پریشی
افراد با سبک شخصیتی شکننده یا هیجانی
زنانی که به‌تازگی زایمان کرده‌اند (روان‌پریشی پس از زایمان)
افرادی که تحت فشارهای روانی شدید یا ناگهانی قرار گرفته‌اند
علت روان‌پریشی کوتاه‌مدت چیست؟
علت دقیق آن مشخص نیست، اما عوامل زیر می‌توانند نقش داشته باشند:
استرس روانی شدید و ناگهانی
عدم تعادل در انتقال‌دهنده‌های عصبی (مانند دوپامین)
ژنتیک و سابقه خانوادگی
تجارب آسیب‌زا یا تروما
گاهی به دنبال مصرف یا قطع ناگهانی برخی داروها یا مواد مخدر
تشخیص روان‌پریشی کوتاه‌مدت
تشخیص این اختلال بر اساس مصاحبه بالینی و ارزیابی روان‌پزشکی انجام می‌شود. گاهی برای رد علل دیگر مثل صرع، مسمومیت یا اسکیزوفرنی، آزمایش‌ها و تصویربرداری مغزی هم توصیه می‌شود.
درمان روان‌پریشی کوتاه‌مدت
1. دارودرمانی
داروهای ضدروان‌پریشی (آنتی‌سایکوتیک‌ها) مانند ریسپریدون، اولانزاپین یا آریپیپرازول برای کاهش هذیان و توهم
گاهی داروهای ضداضطراب یا خواب‌آور برای کنترل علائم هیجانی
2. روان‌درمانی
روان‌درمانی حمایتی برای کمک به کاهش اضطراب، درک تجربه روان‌پریشانه و بازسازی واقعیت
آموزش بیمار و خانواده برای شناسایی علائم هشداردهنده و پیشگیری از عود
3. بستری موقت
در صورت خطر آسیب به خود یا دیگران، بستری کوتاه‌مدت در بخش روان‌پزشکی توصیه می‌شود.
آیا این اختلال برمی‌گردد؟
در بسیاری از موارد، فرد پس از مدت کوتاهی بهبود کامل پیدا می‌کند و دیگر عود نمی‌کند. اما در برخی افراد، ممکن است در آینده به سایر اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی یا اسکیزوافکتیو تبدیل شود، به‌ویژه اگر سابقه خانوادگی یا نشانه‌های اولیه‌ی هشداردهنده وجود داشته باشد.
جمع‌بندی
روان‌پریشی کوتاه‌مدت یکی از اختلالات سایکوتیک گذرا و قابل درمان است. شناخت زودهنگام علائم، حمایت خانواده، پیگیری درمان و بررسی ریشه‌های روان‌شناختی آن می‌تواند در پیشگیری از عود یا مزمن شدن بیماری بسیار مؤثر باشد. اگر فردی به‌طور ناگهانی دچار باورهای عجیب، توهم یا رفتارهای غیرعادی شد، درنگ نکنید و با متخصص روان‌پزشکی مشورت کنید.