اختلال تریکوتیلومانیا (Trichotillomania): وسواس کندن موها

اختلال تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) یا اختلال کندن موی وسواسی یکی از اختلالات کنترل تکانه و وسواسی است که در آن فرد به شکل تکرارشونده و غیرقابل کنترل موهای خود را می‌کند.
این رفتار ممکن است در نواحی مختلف بدن از جمله سر، ابرو، مژه، ریش یا حتی بدن رخ دهد و منجر به ریزش موهای مشخص، زخم، یا احساس شرم شدید شود.
در این مقاله از ravanfar.com، به زبان علمی اما ساده و آموزشی، به بررسی علائم، علل و روش‌های درمانی این اختلال می‌پردازیم.

تعریف اختلال تریکوتیلومانیا

بر اساس معیارهای DSM-5، اختلال تریکوتیلومانیا به عنوان کندن موی تکرارشونده‌ای تعریف می‌شود که منجر به از بین رفتن مو و احساس تنش قبل از کندن یا لذت و آرامش پس از آن می‌گردد.
افراد مبتلا معمولاً سعی در توقف رفتار کندن مو دارند اما قادر به کنترل آن نیستند. این اختلال نوعی رفتار اجباری محسوب می‌شود که از نظر روان‌شناختی با وسواس فکری–عملی (OCD) شباهت‌هایی دارد.

علائم اختلال تریکوتیلومانیا

علائم اختلال تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و بسته به شدت اختلال ممکن است از رفتارهای پنهانی تا آشکار متفاوت باشند.
مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• کندن مکرر مو از نواحی مختلف بدن مانند سر، ابرو، مژه، ریش یا نواحی دیگر

• احساس تنش، اضطراب یا هیجان قبل از کندن مو

• احساس آرامش یا لذت پس از کندن مو

• تلاش‌های ناموفق برای کاهش یا توقف رفتار

• نواحی بدون مو، زخم‌شده یا دارای لکه‌های خالی روی پوست

• احساس خجالت، اضطراب اجتماعی یا انزوای روانی

• گاهی همراهی با رفتارهای وسواسی دیگر مانند جویدن ناخن یا کندن پوست

برخی از مبتلایان حتی موهای خود را پس از کندن می‌جوند یا می‌بلعند (به نام تریکوفاژی)، که در مواردی ممکن است عوارض جسمی خطرناک ایجاد کند.

تفاوت تریکوتیلومانیا با عادات رفتاری معمول

گاهی کودکان یا بزرگسالان به صورت موقت موهای خود را در اثر استرس یا عادت می‌کنند.
اما در اختلال تریکوتیلومانیا، این رفتار تکراری، غیرقابل کنترل و همراه با احساس اجبار است.
تفاوت اصلی در احساس تنش پیش از کندن و رهایی یا آرامش بعد از آن است که نشان‌دهنده ماهیت وسواسی و اجباری اختلال می‌باشد.

علل اختلال تریکوتیلومانیا

علت دقیق اختلال تریکوتیلومانیا هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:

• عوامل ژنتیکی: وجود سابقه خانوادگی اختلال وسواس یا اضطراب

• تغییرات شیمیایی مغز: به‌ویژه در سطوح سروتونین و دوپامین

• اضطراب و استرس: بسیاری از مبتلایان در هنگام اضطراب، تنهایی یا کسالت، موهای خود را می‌کنند

• ویژگی‌های شخصیتی: کمال‌گرایی، احساس گناه، یا نیاز به کنترل می‌تواند زمینه‌ساز اختلال باشد

• یادگیری رفتاری: رفتار کندن مو ممکن است در ابتدا به صورت واکنش به تنش آغاز شود و سپس به شکل عادت اجباری ادامه یابد

پیامدهای اختلال تریکوتیلومانیا

اختلال تریکوتیلومانیا تنها یک رفتار ظاهری نیست، بلکه اثرات عمیقی بر روان و زندگی اجتماعی فرد دارد.
در صورت درمان‌نشدن، ممکن است پیامدهای زیر بروز کند:

• کاهش عزت‌نفس و احساس شرم از ظاهر خود

• افسردگی یا اضطراب اجتماعی

• پوشاندن مداوم نواحی بی‌مو با کلاه، روسری یا آرایش

• دوری از جمع‌های خانوادگی یا دوستانه

• اختلال در تمرکز یا عملکرد تحصیلی و شغلی

• در صورت بلعیدن موها، خطر ایجاد توده‌های مو در معده (Bezoar)

درمان اختلال تریکوتیلومانیا

درمان اختلال تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) نیاز به ترکیبی از روان‌درمانی و گاهی دارودرمانی دارد.
روان‌شناسان ravanfar.com تأکید می‌کنند که درمان زودهنگام می‌تواند به بازگشت اعتمادبه‌نفس و کنترل رفتارهای وسواسی کمک کند.

۱. درمان شناختی–رفتاری (CBT)

موثرترین درمان تریکوتیلومانیا محسوب می‌شود.
زیرشاخه‌ای از CBT به نام آموزش معکوس‌سازی عادت (Habit Reversal Training) شامل مراحل زیر است:

• شناسایی موقعیت‌هایی که رفتار کندن مو در آن رخ می‌دهد؛

• افزایش آگاهی نسبت به میل به کندن مو؛

• جایگزینی رفتارهای سالم‌تر (مثلاً فشار دادن توپ استرس یا تنفس عمیق)؛

• تقویت مثبت در برابر مقاومت در برابر میل به کندن.

۲. درمان دارویی

در برخی موارد، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRI) یا داروهای ضدوسواس توسط روان‌پزشک تجویز می‌شوند تا وسواس و اضطراب کاهش یابد.
گاهی داروی N-acetylcysteine (NAC) نیز برای کاهش رفتارهای تکراری مفید است.

۳. درمان گروهی و خانوادگی

درمان گروهی باعث احساس همدلی و کاهش شرم می‌شود.
درمان خانواده نیز به نزدیکان کمک می‌کند تا رفتار فرد را بهتر درک کرده و به جای سرزنش، حمایت مؤثر ارائه دهند.

راهکارهای کمکی برای کنترل رفتار

• شناسایی موقعیت‌هایی که رفتار بیشتر در آن‌ها رخ می‌دهد (مثلاً هنگام تماشای تلویزیون یا مطالعه).

• مشغول نگه داشتن دست‌ها با فعالیت‌هایی مانند نقاشی، خیاطی یا بازی فکری.

• استفاده از یادآورهای محیطی مثل پوشیدن دستکش یا چسبیدن یادداشت‌های هشداردهنده.

• تمرین تنفس عمیق یا مدیتیشن برای کاهش تنش.

• مراجعه منظم به روانشناس متخصص اختلال تریکوتیلومانیا برای پیگیری درمان.

جمع‌بندی

اختلال تریکوتیلومانیا یکی از اختلالات کمتر شناخته‌شده اما قابل درمان است.
با درمان شناختی–رفتاری، دارودرمانی و حمایت عاطفی خانواده، فرد می‌تواند کنترل رفتارهای خود را باز یابد و از احساس شرم و انزوا رهایی پیدا کند.
درمان این اختلال نه‌تنها به ترمیم ظاهر فیزیکی کمک می‌کند، بلکه به بازسازی عزت‌نفس و آرامش روانی نیز منجر می‌شود.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان از کندن موی تکرارشونده رنج می‌برید، بهتر است هرچه زودتر با روانشناس متخصص تریکوتیلومانیا مشورت کنید.