اختلال دوقطبی نوع یک
اختلال دوقطبی نوع ۱ چیست؟ نشانه‌ها، علل و درمان
اختلال دوقطبی نوع یک (Bipolar I Disorder) یکی از شدیدترین و پرچالش‌ترین اختلالات خلقی است که فرد را میان دو قطب افراطی احساس یعنی «شیدایی» و «افسردگی» دچار نوسان می‌کند. در این مقاله از روان‌فر به بررسی علائم، علل، روند تشخیص و گزینه‌های درمانی این اختلال می‌پردازیم.
اختلال دوقطبی نوع ۱ چگونه تعریف می‌شود؟
ویژگی اصلی اختلال دوقطبی نوع ۱ تجربه حداقل یک دوره شیدایی کامل (مانیا) است که ممکن است با دوره‌های افسردگی اساسی همراه یا بدون آن باشد. شیدایی حالتی از خلق‌وخوی به‌شدت بالا و پرانرژی است که می‌تواند با خودبزرگ‌بینی، کاهش نیاز به خواب، پرحرفی، رفتارهای پرخطر یا افکار غیرواقع‌بینانه همراه شود.
علائم شیدایی در اختلال دوقطبی نوع ۱
افزایش انرژی و فعالیت
افکار پرشتاب و پرحرفی
کم‌خوابی یا بی‌خوابی بدون احساس خستگی
احساس بزرگ‌منشی (افکار بزرگ‌نما)
رفتارهای پرخطر مثل ولخرجی، روابط جنسی پرخطر، رانندگی بی‌احتیاط
تحریک‌پذیری یا پرخاشگری
در موارد شدید، ممکن است روان‌پریشی نیز دیده شود، یعنی فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست بدهد (مثل توهم یا هذیان).
دوره‌های افسردگی
بسیاری از افراد با اختلال دوقطبی نوع ۱، دوره‌هایی از افسردگی شدید را تجربه می‌کنند. این دوره‌ها ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها ادامه یابد و شامل موارد زیر باشد:
خلق پایین و ناامیدی
بی‌انرژی بودن
بی‌علاقگی به فعالیت‌ها
اختلال در تمرکز و حافظه
افکار خودکشی یا بی‌ارزشی
چه عواملی باعث بروز اختلال دوقطبی نوع ۱ می‌شود؟
اختلال دوقطبی نوع یک یک اختلال پیچیده با ریشه‌های زیستی، ژنتیکی و محیطی است. عوامل تأثیرگذار عبارت‌اند از:
ژنتیک: سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات خلقی، احتمال ابتلای فرد را افزایش می‌دهد.
عدم تعادل شیمیایی در مغز: به‌ویژه در سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین.
استرس‌های روانی-اجتماعی: مانند طلاق، مهاجرت، مرگ عزیزان یا سوءاستفاده دوران کودکی.
مواد محرک یا روان‌گردان: مانند کوکائین، آمفتامین‌ها یا حتی مصرف بی‌رویه داروهای تجویزی.
اختلال دوقطبی در زنان و مردان
اختلال دوقطبی نوع یک در مردان و زنان به‌طور مشابهی رخ می‌دهد، اما مردان بیشتر با دوره‌های شیدایی آغاز می‌کنند و زنان بیشتر در معرض دوره‌های افسردگی قرار می‌گیرند. همچنین، زنان بیشتر مستعد ابتلا به اختلال دوقطبی همراه با ویژگی‌های سریع‌التحول (rapid cycling) هستند.
شیوع اختلال دوقطبی نوع ۱
بر اساس آمار، حدود ۱٪ از جمعیت جهان در طول زندگی خود به اختلال دوقطبی نوع یک مبتلا می‌شوند. این اختلال معمولاً در سنین جوانی (۱۸ تا ۳۰ سال) شروع می‌شود.
روش‌های درمان اختلال دوقطبی نوع ۱
درمان موفق اختلال دوقطبی نوع ۱ ترکیبی از مداخلات دارویی، روان‌درمانی و مدیریت سبک زندگی است:
داروهای تثبیت‌کننده خلق: مانند لیتیوم، کاربامازپین و والپروات سدیم.
داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیک: برای درمان یا پیشگیری از مانیا یا روان‌پریشی.
داروهای ضد افسردگی: تنها در صورت کنترل شیدایی، و با احتیاط بالا.
روان‌درمانی: شامل درمان شناختی-رفتاری (CBT)، درمان بین‌فردی و خانواده‌درمانی.
آموزش روانی: آگاهی‌بخشی به بیمار و خانواده درباره چرخه‌ها، علائم هشداردهنده و نحوه پیشگیری از عود.
زندگی با اختلال دوقطبی نوع ۱
بسیاری از مبتلایان به این اختلال، در صورت دریافت درمان مناسب، می‌توانند زندگی پربار، موفق و رضایت‌بخشی داشته باشند. ثبات دارویی، حمایت اجتماعی و خودآگاهی نقش حیاتی دارند.
نتیجه‌گیری
اختلال دوقطبی نوع ۱ یک اختلال جدی ولی قابل مدیریت است. شناخت علائم هشداردهنده، دریافت درمان تخصصی و پایبندی به روند درمانی، به افراد کمک می‌کند از افتادن به چرخه‌های مخرب شیدایی و افسردگی جلوگیری کنند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان نشانه‌هایی از این اختلال دارید، مشورت با روانپزشک یا روان‌شناس متخصص گامی کلیدی است.