محرومیت از مراقبت عاطفی کافی در دوران نوزادی و خردسالی
اختلال دلبستگی واکنشی (Reactive Attachment Disorder)
وقتی کودک نمی‌تواند به هیچ‌کس اعتماد کند
اختلال دلبستگی واکنشی یا Reactive Attachment Disorder (RAD) یکی از اختلالات مرتبط با تروما و محرومیت عاطفی در دوران کودکی است. این اختلال زمانی شکل می‌گیرد که کودک در سال‌های اولیه‌ی زندگی، به دلایل مختلف، نتواند دلبستگی ایمن و پایدار با مراقبان اصلی خود (معمولاً والدین) برقرار کند.
در این مقاله از ravanfar.com، به زبانی علمی اما قابل فهم، با علائم، علل، پیامدها و روش‌های درمان اختلال دلبستگی واکنشی آشنا می‌شویم.
تعریف اختلال دلبستگی واکنشی
اختلال دلبستگی واکنشی زمانی ایجاد می‌شود که کودک در اثر بی‌توجهی، بدرفتاری یا جابجایی‌های مکرر مراقب، نتواند احساس امنیت و اعتماد را تجربه کند. چنین کودکی معمولاً به بزرگسالان بی‌اعتماد است، محبت را پس می‌زند و از برقراری ارتباط عاطفی اجتناب می‌کند.
این اختلال معمولاً در سال‌های اولیه‌ی زندگی (قبل از ۵ سالگی) شکل می‌گیرد و اگر درمان نشود، اثرات عمیقی بر روابط عاطفی و اجتماعی فرد در بزرگسالی می‌گذارد.
علل ایجاد اختلال دلبستگی واکنشی
اختلال دلبستگی واکنشی نتیجه‌ی مستقیم محرومیت از مراقبت عاطفی کافی در دوران نوزادی و خردسالی است.
مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:
بی‌توجهی یا غفلت عاطفی والدین (ندادن آغوش، محبت و توجه کافی)
زندگی در پرورشگاه یا محیط‌های فاقد مراقبت ثابت
جابجایی مکرر خانواده یا مراقب
تجربه‌ی آزار جسمی یا عاطفی در کودکی
افسردگی یا اعتیاد والدین که مانع از مراقبت عاطفی مناسب می‌شود
کودکی که در چنین شرایطی رشد کند، یاد نمی‌گیرد به دیگران اعتماد کند و از لحاظ هیجانی به کسی وابسته شود.
علائم اختلال دلبستگی واکنشی
علائم این اختلال به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود:
۱. رفتارهای بازدارنده عاطفی
کناره‌گیری از ارتباط با دیگران
بی‌تفاوتی نسبت به حضور یا غیاب والدین
نپذیرفتن آغوش یا تماس بدنی
اجتناب از نگاه مستقیم به چهره‌ی دیگران
احساس سردی و بی‌احساسی در روابط
۲. نشانه‌های هیجانی و رفتاری
ناتوانی در ابراز شادی یا دلبستگی
واکنش‌های خشمگین یا پرخاشگرانه بدون دلیل واضح
نوسانات خلقی شدید
انزوا و گوشه‌گیری
گاهی نشانه‌هایی مشابه افسردگی یا اضطراب
در بزرگسالی، این افراد ممکن است در روابط صمیمی احساس بی‌اعتمادی، ترس از صمیمیت، یا وابستگی عاطفی ناپایدار نشان دهند.
تفاوت اختلال دلبستگی واکنشی با اختلال اجتماعی بی‌مهار (Disinhibited Social Engagement Disorder)
این دو اختلال شباهت‌هایی دارند اما جهت‌گیری رفتاری آن‌ها متفاوت است:
| ویژگی | اختلال دلبستگی واکنشی (RAD) | اختلال اجتماعی بی‌مهار (DSED) |
|---|---|---|
| واکنش کودک به دیگران | کناره‌گیری و اجتناب از ارتباط | نزدیکی افراطی و بی‌مرز با غریبه‌ها |
| پایه‌ی عاطفی | بی‌اعتمادی و سردی هیجانی | جستجوی شدید محبت بدون درک خطر |
| علت اصلی | محرومیت عاطفی و طرد | فقدان محدودیت یا مراقبت مناسب |
پیامدهای اختلال دلبستگی واکنشی در بزرگسالی
اگر اختلال دلبستگی واکنشی درمان نشود، آثار آن تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
افراد بزرگسال ممکن است دچار موارد زیر شوند:
اختلالات شخصیت (به‌ویژه شخصیت مرزی یا اجتنابی)
مشکلات در روابط عاطفی و زناشویی
احساس پوچی و انزوا
افسردگی مزمن یا اضطراب اجتماعی
ناتوانی در ابراز یا دریافت محبت
به همین دلیل، درمان زودهنگام این اختلال در کودکی اهمیت حیاتی دارد.
درمان اختلال دلبستگی واکنشی
درمان این اختلال بر پایه‌ی بازسازی دلبستگی ایمن و اعتماد متقابل است. درمانگر معمولاً از ترکیبی از رویکردهای زیر استفاده می‌کند:
درمان رابطه‌محور (Attachment-Based Therapy)
تمرکز بر ایجاد پیوند عاطفی سالم میان کودک و مراقب.روان‌درمانی بازی (Play Therapy)
کمک به کودک برای ابراز احساسات و بازسازی رابطه از طریق بازی.آموزش والدین (Parent Training)
آموزش روش‌های صحیح ابراز محبت، درک نیازهای عاطفی و پاسخ‌دهی مناسب.درمان خانوادگی (Family Therapy)
تقویت ارتباط میان اعضای خانواده و کاهش تنش‌ها.
در مواردی که علائم شدید باشند، ممکن است روانپزشک از دارو برای کنترل اضطراب یا تحریک‌پذیری استفاده کند.
در وب‌سایت ravanfar.com، مقالات متعددی درباره‌ی درمان اختلالات دلبستگی، مراقبت والدین و روان‌درمانی‌های کودک‌محور منتشر شده است.
نتیجه‌گیری
اختلال دلبستگی واکنشی از عمیق‌ترین آسیب‌های عاطفی دوران کودکی است که ریشه در فقدان عشق، توجه و امنیت دارد. اما خبر خوب این است که با مداخلات به‌موقع روان‌درمانی، آموزش والدین و حمایت پایدار، بسیاری از کودکان می‌توانند دوباره اعتماد کردن را بیاموزند و روابط سالم‌تری بسازند.
اگر نگران رفتارهای عاطفی یا کناره‌گیری فرزند خود هستید، حتماً با یک روانشناس کودک متخصص در اختلالات دلبستگی مشورت کنید.
برای آگاهی بیشتر، به سایت ravanfar.com مراجعه کنید و مطالب علمی و کاربردی در حوزه‌ی تروما و دلبستگی را بخوانید.