اختلالات حرکتی
اختلالات حرکتی؛ وقتی کنترل بدن از دست می‌رود
بدن ما همیشه در حال حرکت است؛ حتی زمانی که نشسته‌ایم یا در خواب هستیم. این حرکات به‌صورت طبیعی و هماهنگ توسط مغز، اعصاب و عضلات کنترل می‌شوند. اما گاهی، اختلالی در این سیستم پیچیده به‌وجود می‌آید و باعث حرکات غیرارادی یا کندی حرکات می‌شود. این وضعیت‌ها را «اختلالات حرکتی» می‌نامیم.
در این مقاله با زبان ساده با انواع اختلالات حرکتی، علائم، علل، روش تشخیص و درمان آشنا می‌شوید.
اختلالات حرکتی چیست؟ (بر اساس DSM-5)
در راهنمای تشخیصی DSM-5، اختلالات حرکتی در گروه اختلالات عصب‌رشدی و عصبی-روان‌شناختی دسته‌بندی شده‌اند. این اختلالات شامل مشکلاتی در هماهنگی، کنترل، یا زمان‌بندی حرکات هستند که بر عملکرد روزمره فرد تأثیر می‌گذارند.
انواع اختلالات حرکتی در DSM-5
۱. اختلالات تیک (Tic Disorders)
حرکات یا صداهای ناگهانی، سریع، غیرارادی و تکرارشونده هستند.
اختلال تورت (Tourette’s Disorder): تیک‌های حرکتی و صوتی به‌صورت ترکیبی، برای بیش از یک سال
تیک گذرا: معمولاً در کودکان، کمتر از یک سال
تیک مزمن: فقط تیک حرکتی یا صوتی، بیشتر از یک سال
۲. اختلال هماهنگی رشدی (Developmental Coordination Disorder - DCD)
کودک یا نوجوان در انجام حرکات ظریف مثل نوشتن، بستن بند کفش یا ورزش‌ها مشکل دارد
این مشکل از دوران کودکی وجود دارد و بر عملکرد تحصیلی یا اجتماعی تأثیر می‌گذارد
۳. اختلال حرکت کلیشه‌ای (Stereotypic Mement Disorderov)
حرکات تکراری، بی‌هدف و اغلب آسیب‌زا مثل کوبیدن سر، تکان دادن مکرر بدن یا گاز گرفتن خود
ممکن است در افراد دارای اوتیسم یا ناتوانی ذهنی دیده شود
گاهی در کودکان عادی هم به‌صورت موقتی بروز می‌کند
۴. اختلالات حرکتی ناشی از علل عصبی دیگر (مثل پارکینسون، دیستونی، آتاکسی و…)
این دسته بیشتر در نورولوژی بررسی می‌شوند اما ممکن است در روان‌پزشکی نیز دیده شوند، به‌ویژه زمانی که با علائم روانی همراه باشند.
نشانه‌های کلی اختلالات حرکتی
علائم بسته به نوع اختلال متفاوت‌اند اما به‌طور کلی شامل موارد زیر هستند:
حرکات غیرارادی مانند پلک زدن، شانه بالا انداختن، آواهای تکراری
کندی حرکت یا بی‌حرکتی در برخی موارد
حرکات تکراری و آسیب‌زا مثل گاز گرفتن یا کوبیدن سر
عدم هماهنگی در حرکات، افتادن مکرر، مشکل در نوشتن یا گرفتن اشیاء
افزایش اضطراب یا تحریک‌پذیری در زمان تشدید حرکات
گاهی شدت علائم با استرس یا هیجان بیشتر می‌شود
چه عواملی باعث اختلالات حرکتی می‌شوند؟
🔹 ژنتیک: به‌ویژه در تیک‌ها و اختلال تورت
🔹 عوامل عصبی و رشدی: مانند آسیب مغزی، تولد زودرس یا اختلال در سیستم عصبی
🔹 عوامل روانی: استرس، اضطراب یا وسواس ممکن است شدت علائم را بیشتر کند
🔹 سایر اختلالات همراه: اوتیسم، ADHD، اختلالات یادگیری، یا ناتوانی‌های ذهنی
پیامدهای روانی اختلالات حرکتی
اختلالات حرکتی ممکن است منجر به:
کاهش اعتماد‌به‌نفس در محیط مدرسه یا کار
تمسخر یا طرد شدن توسط همسالان
اضطراب اجتماعی یا افسردگی
افت عملکرد تحصیلی یا شغلی
وابستگی به والدین یا پرستار
تشخیص اختلالات حرکتی چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص دقیق بر عهده متخصص روان‌شناس، روان‌پزشک یا نورولوژیست است و شامل:
مصاحبه بالینی و بررسی شرح‌حال کامل
مشاهده مستقیم حرکات و رفتارها
تست‌های عصبی و روان‌شناختی (در صورت لزوم)
بررسی تاریخچه رشدی و خانوادگی
در صورت نیاز، MRI یا نوار مغز برای بررسی ساختارهای عصبی
درمان اختلالات حرکتی
✅ روان‌درمانی و رفتاردرمانی:
CBIT (رفتاردرمانی تیک): رویکرد تخصصی برای کاهش تیک‌ها
آموزش والدین: به‌ویژه در تیک‌های گذرا یا اختلالات حرکتی در کودکان
درمان شناختی رفتاری: در صورت وجود اضطراب یا افسردگی همراه
✅ دارودرمانی (در صورت نیاز):
داروهای ضد اضطراب، ضد روان‌پریشی یا شل‌کننده عضلات (با تجویز روان‌پزشک یا نورولوژیست)
✅ کاردرمانی و فیزیوتراپی:
برای بهبود هماهنگی حرکتی در DCD یا مشکلات جسمی همراه
✅ مدیریت مدرسه یا محیط کار:
آموزش معلم یا کارفرما برای درک و حمایت بهتر
سخن پایانی
اختلالات حرکتی لزوماً نشانه ضعف یا ناتوانی نیستند، بلکه شکل متفاوتی از عملکرد عصبی بدن‌اند. تشخیص زودهنگام و حمایت روان‌شناختی می‌تواند مسیر زندگی فرد را دگرگون کند.
اگر شما یا فرزندتان علائم مشکوکی دارید، مشاوره با متخصص روان‌شناس یا نورولوژیست می‌تواند اولین گام در جهت درک و مدیریت این اختلال باشد.