اختلال هذیانی

اختلال هذیانی چیست؟ وقتی باور از واقعیت جدا می‌شود

اختلال هذیانی (Delusional Disorder) یکی از اختلالات روان‌پریشانه‌ است که در آن فرد دچار باورهای نادرستی می‌شود که بر خلاف واقعیت‌اند اما به‌شدت برای او واقعی به نظر می‌رسند. این باورهای نادرست که به آن‌ها هذیان می‌گوییم، معمولاً پایدار، سیستماتیک و غیرقابل‌تغییر هستند، حتی با وجود شواهد خلافشان.

هذیان چیست؟

هذیان (Delusion) یک باور ثابت و نادرست است که برخلاف شواهد بیرونی، فرد همچنان به آن باور دارد و نمی‌تواند با منطق یا گفت‌وگو آن را تغییر دهد. مثلاً ممکن است فرد باور داشته باشد همسایه‌اش قصد کشتن او را دارد، در حالی که هیچ نشانه‌ای از تهدید وجود ندارد.

اختلال هذیانی چه تفاوتی با اسکیزوفرنی دارد؟

برخلاف اسکیزوفرنی، در اختلال هذیانی معمولاً توهمات برجسته یا اختلال شدید در عملکرد روزانه وجود ندارد. فرد ممکن است زندگی نسبتاً عادی داشته باشد، شغل، ارتباط و گفتار منظم داشته باشد، اما یک یا چند باور هذیانی زندگی‌اش را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

انواع اختلال هذیانی

بر اساس محتوای باورهای نادرست، DSM-5 انواع مختلفی از اختلال هذیانی را معرفی می‌کند:

1. هذیان گزند و آسیب (Persecutory):

فرد باور دارد تحت تعقیب است، کسی قصد آسیب یا آزار او را دارد.

2. هذیان خودبزرگ‌بینی (Grandiose):

فرد خود را بسیار مهم، قدرتمند یا دارای کشفی عظیم می‌داند.

3. هذیان عاشقانه (Erotomanic):

فرد باور دارد شخصی (معمولاً با جایگاه بالاتر) عاشق اوست.

4. هذیان حسادت (Jealous):

باور نادرست به خیانت همسر یا شریک عاطفی.

5. هذیان جسمی (Somatic):

باور به وجود بیماری یا نقص جسمی جدی، بدون شواهد پزشکی.

6. هذیان مختلط یا نامشخص:

ترکیبی از چند نوع یا بدون تطابق با دسته‌بندی‌های بالا.

نشانه‌های اختلال هذیانی

علائم این اختلال معمولاً شامل موارد زیر است:

• وجود یک یا چند هذیان مشخص برای حداقل یک ماه

• نبود علائم واضح اسکیزوفرنی (مثلاً توهم شنیداری برجسته، گفتار آشفته)

• عملکرد نسبی فرد در جنبه‌های زندگی ممکن است حفظ شود

• رفتار فرد ممکن است با محتوای هذیان هم‌راستا باشد (مثلاً شکاکی شدید نسبت به دیگران)

چه کسانی در معرض ابتلا به اختلال هذیانی هستند؟

عوامل مؤثر شامل:

• سابقه خانوادگی اختلالات روان‌پریشی

• استرس‌های شدید روانی یا تنهایی طولانی‌مدت

• سبک‌های شخصیتی خاص (مانند پارانویا یا وسواسی)

• مصرف مواد مخدر (در برخی موارد محرک‌ها یا مواد روان‌گردان)

این اختلال معمولاً در اواسط یا اواخر بزرگسالی شروع می‌شود و در زنان کمی شایع‌تر از مردان است.

تشخیص اختلال هذیانی چگونه انجام می‌شود؟

روان‌پزشک یا روان‌شناس بالینی با استفاده از مصاحبه بالینی، بررسی سابقه روانی، و معیارهای DSM-5 تشخیص را مطرح می‌کند. گاهی برای رد بیماری‌های مغزی، اسکن مغزی یا آزمایش‌های پزشکی نیز انجام می‌شود.

درمان اختلال هذیانی

درمان این اختلال دشوار است، چون فرد اغلب بینشی نسبت به غیرواقعی بودن باور خود ندارد. اما ترکیبی از روش‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد:

1. دارودرمانی:

• داروهای ضدروان‌پریشی (مانند ریسپریدون، الانزاپین)

• در برخی موارد، داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب نیز ممکن است تجویز شوند.

2. روان‌درمانی:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT): برای کاوش و تعدیل باورهای نادرست

• درمان حمایتی: برای تقویت روابط و کاهش استرس

• آموزش خانواده: برای افزایش درک و کاهش تعارض

آیا اختلال هذیانی مزمن است؟

در بسیاری از موارد، اختلال هذیانی مزمن و پایدار است. اما با درمان مناسب، شدت و تأثیر هذیان‌ها می‌تواند کاهش یابد. برخی افراد بهبود قابل‌توجهی پیدا می‌کنند، به‌ویژه اگر درمان زودهنگام شروع شود.

زندگی با فرد دچار اختلال هذیانی

برخورد با فرد مبتلا به اختلال هذیانی نیازمند صبر، همدلی و آگاهی است. تلاش برای متقاعد کردن مستقیم فرد به غلط بودن باورش معمولاً نتیجه معکوس دارد. حمایت حرفه‌ای از طریق روان‌درمانگر، می‌تواند تعامل با این افراد را مؤثرتر کند.

جمع‌بندی

اختلال هذیانی یکی از اختلالات روان‌پریشانه کمتر شناخته‌شده اما مهم است که زندگی فرد را از درون تحت تأثیر قرار می‌دهد، در حالی که ممکن است از بیرون کاملاً عادی به نظر برسد. درمان زودهنگام، آگاهی خانواده و پیگیری مستمر، نقش کلیدی در کنترل و بهبود علائم این اختلال دارند.