اختلال اسکیزوافکتیو (Schizoaffective Disorder)
اسکیزوافکتیو چیست؟ ترکیب دو جهان: روان‌پریشی و اختلال خلقی
اختلال اسکیزوافکتیو (Schizoaffective Disorder) یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانی است که ویژگی‌های اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی را هم‌زمان در خود دارد. به زبان ساده، این اختلال ترکیبی از نشانه‌های روان‌پریشی (مثل توهم و هذیان) و اختلال خلقی (مانند افسردگی شدید یا شیدایی) است.
اختلال اسکیزوافکتیو چه علائمی دارد؟
نشانه‌های اسکیزوافکتیو به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1. علائم روان‌پریشی (مشابه اسکیزوفرنی):
توهم (معمولاً شنیداری)
هذیان (باورهای نادرست مثل اینکه دیگران قصد آسیب دارند)
تفکر و گفتار آشفته
رفتارهای عجیب یا بی‌هدف
2. علائم خلقی (افسردگی یا شیدایی):
احساس غم و ناامیدی شدید (در نوع افسردگی)
افزایش انرژی، بی‌خوابی، خودبزرگ‌بینی (در نوع شیدایی)
تغییر اشتها و خواب
افکار خودکشی یا آسیب به خود
ویژگی مهم این اختلال آن است که علائم روان‌پریشی حداقل دو هفته در غیاب کامل علائم خلقی ادامه دارند؛ چیزی که آن را از سایر اختلالات خلقی با ویژگی‌های روان‌پریشانه متمایز می‌کند.
انواع اختلال اسکیزوافکتیو
بر اساس نوع علائم خلقی، این اختلال به دو نوع تقسیم می‌شود:
نوع دوقطبی: شامل دوره‌های شیدایی با یا بدون افسردگی
نوع افسردگی: فقط شامل دوره‌های افسردگی شدید
اسکیزوافکتیو از چه سنی شروع می‌شود؟
شروع این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی است، مشابه با اسکیزوفرنی. در زنان کمی شایع‌تر است و ممکن است با اختلالات روانی دیگر اشتباه گرفته شود.
علت اختلال اسکیزوافکتیو چیست؟
علت دقیق مشخص نیست، اما عوامل زیر در بروز این اختلال نقش دارند:
ژنتیک: سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی، دوقطبی یا اسکیزوافکتیو خطر را افزایش می‌دهد.
عدم تعادل شیمیایی مغز: به‌ویژه در سیستم‌های دوپامین و سروتونین
استرس شدید یا تروما: رویدادهای پرتنش در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی
مصرف مواد محرک: مانند ماری‌جوانا، آمفتامین یا LSD در افراد مستعد
تشخیص اختلال اسکیزوافکتیو چگونه انجام می‌شود؟
طبق معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، تشخیص نیازمند وجود هم‌زمان علائم روان‌پریشی و خلقی است، با این شرط که علائم روان‌پریشی حداقل دو هفته بدون نشانه‌های خلقی ادامه داشته باشند. این ویژگی، آن را از سایر اختلالات خلقی با علائم سایکوتیک متمایز می‌کند.
درمان اختلال اسکیزوافکتیو
درمان اسکیزوافکتیو معمولاً ترکیبی از دارودرمانی، روان‌درمانی و حمایت خانوادگی است:
1. دارودرمانی:
داروهای ضدروان‌پریشی برای کنترل توهم و هذیان
داروهای تثبیت‌کننده خلق (مانند لیتیوم یا کاربامازپین)
داروهای ضدافسردگی در صورت غالب بودن علائم افسردگی
2. روان‌درمانی:
روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT): برای تنظیم افکار نادرست و مهارت‌های مقابله‌ای
درمان حمایتی و خانواده‌درمانی: برای بهبود روابط و پیشگیری از عود
3. توان‌بخشی روانی-اجتماعی:
شامل آموزش مهارت‌های اجتماعی، حمایت شغلی، و پیگیری مستمر با تیم درمانی
آیا اختلال اسکیزوافکتیو درمان قطعی دارد؟
این اختلال مزمن اما قابل‌کنترل است. بسیاری از افراد با درمان مناسب و پایبندی به دارو و پیگیری منظم، می‌توانند زندگی نسبتاً عادی داشته باشند. درمان دیرهنگام یا قطع دارو می‌تواند منجر به عود علائم شود.
زندگی با اسکیزوافکتیو
زندگی با اختلال اسکیزوافکتیو نیازمند آگاهی، حمایت و صبر است. افراد مبتلا اغلب با مشکلاتی در شغل، تحصیل یا روابط اجتماعی روبه‌رو می‌شوند، اما با درمان مداوم، پشتیبانی خانواده و کاهش انگ روانی، مسیر بهبود روشن‌تر می‌شود.
نتیجه‌گیری
اسکیزوافکتیو یک اختلال روانی ترکیبی است که علائم روان‌پریشی و اختلال خلقی را با هم دارد. شناخت درست آن، تشخیص به‌موقع و درمان چندوجهی، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی فرد دارد. این اختلال، اگرچه جدی است، اما با درک، درمان و حمایت می‌توان امید را به زندگی فرد بازگرداند.